Czy podpisanie protokołu odbioru wyznacza obowiązek rozliczenia VAT? – to z pozoru proste pytanie doprowadziło do postępowania trwającego przez kilka lat pomiędzy polską spółką Budimex S.A. a organami podatkowymi, które znalazło finał w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 2 maja 2019 roku w sprawie C-224/18.
Batalia zaczęła się w 2014 roku, kiedy to Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej (sygn. IPPP3/443-810/14-4/ISZ) wskazał, że VAT jest wymagalny w momencie wystawienia przez spółkę faktury dokumentującej wykonanie tych prac. A w przypadku braku faktury – po upływie terminu 30 dni od daty rzeczywistego ich wykonania.
Jako rzeczywiste wykonanie prac organy podatkowe uznawały zgłoszenie tego zamawiającemu usługę. Organ interpretujący podkreślił też, że postanowienia umowne, na podstawie których zamawiający powinien zaakceptować wykonanie prac budowlanych w protokole odbioru, nie mają wpływu na datę wymagalności należnego VAT.
Oliwy do ognia dolał również Minister Finansów, który w interpretacji ogólnej z 1 kwietnia 2016 r., sygn.PT3.8101.41.2015.AEW.2016.AMT.141 podtrzymał kontrowersyjne stanowisko wyrażone w interpretacji indywidualnej wydanej dla spółki Budimex. Interpretacja ta miała już przełożenie na całą branżę, a elementem rozstrzygającym moment wykonania usługi stało się tzw. zgłoszenie gotowości do odbioru prac.
Spółka Budimex wniosła skargę na wydaną interpretację indywidualną do WSA w Warszawie, argumentując, że formalności związane z zaakceptowaniem wykonanych robót są wyraźnie przewidziane w warunkach kontraktowych określonych przez Międzynarodową Federację Inżynierów Konsultantów (FIDIC). Do warunków tych odwołują się zawierane przez spółkę umowy. Tym samym kwestie odbioru usługi stanowią integralną część każdej usługi budowlanej. Wyrokiem z 30 lipca 2015 roku skarga ta została oddalona. Spółka Budimex zaskarżyła ten wyrok do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA), który wyjaśnił, że rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu głównym zależy od wykładni pojęcia „wykonanie usług” w rozumieniu art. 63 dyrektywy VAT. Zgodnie z tym przepisem, zdarzeniem powodującym powstanie obowiązku podatkowego jest dostarczenie towarów lub wykonanie usługi. To właśnie w tym momencie VAT staje się wymagalny.
W sprawie spółki Budimex przedmiotem sporu stała się kwestia, czy usługa budowlana jest uznawana za wykonaną dopiero po oficjalnym odbiorze prac przez zamawiającego (po podpisaniu protokołu odbioru prac), czy po tzw. zgłoszeniu przez wykonawcę gotowości do odbioru tych prac.
W praktyce pomiędzy tymi dwoma terminami mogą upłynąć nawet tygodnie, co może wpływać na termin wymagalności podatku VAT. NSA postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się z następującym pytaniem do TSUE:
Czy w sytuacji, w której strony transakcji uzgodniły, że dla wypłaty wynagrodzenia za roboty budowlane (…) niezbędne jest wyrażenie akceptacji ich wykonania przez zamawiającego w protokole odbioru tych robót, wykonanie usługi (…) z tytułu takiej transakcji następuje w momencie faktycznego wykonania robót budowlanych (…), czy też momencie akceptacji wykonania tych robót przez zamawiającego, wyrażonej w protokole odbioru?
TSUE orzekł, że Dyrektywa VAT nie stoi na przeszkodzie, by w razie braku faktury, lub jej opóźnionego wystawienia, formalny odbiór usługi był traktowany jako jej moment wykonania. Kluczowe jest jednak, aby formalności te były uzgodnione przez strony w umowie i definiowały zakończenie usługi, jednoznacznie określając wysokość należności.
Wyrok ten ma istotne znaczenie nie tylko dla strony postępowania, ale również stanowi ważną wytyczną dla wszystkich podmiotów gospodarczych w Unii Europejskiej, zajmujących się realizacją projektów budowlanych, umożliwiając im bardziej precyzyjne planowanie zobowiązań podatkowych. Czy to jednak oznacza kres wszelkich problemów podatkowych w tej materii? Mimo sceptycyzmu niektórych organów podatkowych co do zastosowania wyroku TSUE w sprawach firm z innych branż, sądy administracyjne podkreślają jego uniwersalny charakter, nie ograniczając jego aplikacji wyłącznie do sektora budowlanego, co sprawia, że wyrok ten znajduje zastosowanie w szerokim spektrum działalności gospodarczej, np. w branży IT (por. wyrok WSA w Warszawie z 18 kwietnia 2023 r., sygn. akt III SA/Wa 2823/22).